جارچی آذربایجان؛ سمیه گل محمدی/ آذربایجان شرقی با مرزهای مشترک جمهوری آذربایجان و ارمنستان، و دسترسی به شبکههای ریلی و جادهای بینالمللی، ظرفیتهای عظیمی برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقهای دارد. در حالی که بسیاری از کشورهای همسایه ایران در حال سرمایهگذاریهای گسترده برای ارتقاء زیرساختهای حمل و نقل خود هستند، این استان همچنان با چالشهایی جدی در این زمینه روبهرو است که در این یادداشت سعی داریم به برخی از آنها اشاره ای داشته باشیم .
ضعف زیرساختهای جادهای و ریلی
یکی از بزرگترین مشکلات در ترانزیت آذربایجان شرقی، فرسودگی و کمبود زیرساختهای جادهای و ریلی است. شبکه جادهای استان به ویژه در نواحی کوهستانی و مناطق مرزی، نیازمند نوسازی و توسعه است. مشکلاتی همچون خرابیهای مکرر، کمبود استانداردهای بینالمللی و عدم تناسب با حجم بالای ترافیک حملونقل، موجب کاهش سرعت و کارایی در ترانزیت میشود. در زمینه ریلی نیز، خطوط ارتباطی با کشورهای همسایه مانند جمهوری آذربایجان، بهویژه در بخشهای مرزی، نیاز به توسعه و بهروزرسانی دارد تا امکان جابهجایی کالا و مسافر بهطور سریعتر و ایمنتر فراهم شود.
رقابت شدید با کشورهای همسایه
ترانزیت آذربایجان شرقی در رقابت با کشورهای همسایه از جمله ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان قرار دارد که همگی در حال بهبود زیرساختها و تقویت مسیرهای ترانزیتی خود هستند. ترکیه، بهویژه، با ایجاد کریدورهای حمل و نقل جدید و سرمایهگذاریهای کلان در این بخش، به رقیب جدی برای ایران تبدیل شده است. جمهوری آذربایجان نیز با سرمایهگذاری در پروژههای ریلی و جادهای، سعی دارد موقعیت خود را بهعنوان هاب ترانزیتی منطقهای تقویت کند. در این شرایط، اگر استان آذربایجان شرقی نتواند بهطور مؤثر به این رقابت پاسخ دهد، ممکن است سهم خود را در ترانزیت کالا و خدمات از دست بدهد.
مشکلات اداری و قانونی
یکی دیگر از مشکلات اساسی در ترانزیت آذربایجان شرقی، بوروکراسی پیچیده و عدم هماهنگی میان نهادهای مختلف است. ناهماهنگی میان گمرک، وزارت راه و شهرسازی، سازمانهای مرتبط با حمل و نقل و حتی نهادهای محلی، موجب کندی فرآیند ترانزیت و افزایش هزینهها میشود. نبود یک نظام یکپارچه و کارآمد برای مدیریت ترانزیت بینالمللی، تجار و حملونقلکنندگان را از استفاده بهینه از این مسیرها بازمیدارد. این مشکلات بهویژه در مرزها و نقاط حساس استان بیشتر نمایان میشود.
سرمایهگذاریهای ناکافی
با وجود موقعیت استراتژیک آذربایجان شرقی، حجم سرمایهگذاریها در زیرساختهای حمل و نقل این استان نسبت به ظرفیتها و نیازهای موجود، بسیار محدود است. کشورهایی مانند ترکیه و جمهوری آذربایجان در حال جذب سرمایهگذاریهای خارجی و توسعه پروژههای بزرگ زیرساختی هستند، اما آذربایجان شرقی در این زمینه گامهای موثری برنداشته است. نداشتن پروژههای بلندمدت و عدم تأمین منابع مالی برای بازسازی و بهبود زیرساختها، موجب میشود که این استان از دستاوردهای جهانی در زمینه ترانزیت بیبهره بماند.
فرصتها و راهحلها
آذربایجان شرقی، در عین حال، پتانسیلهای زیادی برای رشد و توسعه در زمینه حمل و نقل بینالمللی دارد. اولین گام برای حل مشکلات موجود، سرمایهگذاری در توسعه زیرساختهای حمل و نقل جادهای و ریلی است. بهویژه ایجاد کریدورهای جدید و بهروزسازی خطوط ریلی با کشورهای همسایه میتواند بهطور چشمگیری کارایی ترانزیت این استان را افزایش دهد.
همچنین، تقویت همکاریهای بینالمللی و جذب سرمایهگذاریهای خارجی، بهویژه در زمینه پروژههای مشترک با کشورهای همسایه، میتواند به آذربایجان شرقی کمک کند تا بهعنوان یک هاب ترانزیتی معتبر در منطقه شناخته شود. ایجاد تسهیلات و تسریع در فرآیندهای گمرکی نیز از جمله راهحلهای مهم برای بهبود وضعیت ترانزیت است.
*
آذربایجان شرقی با داشتن موقعیتی استراتژیک و مزیتهای فراوان، ظرفیت تبدیل شدن به یکی از مراکز اصلی ترانزیت و حمل و نقل بینالمللی ایران را دارد. اما این امر نیازمند یک همت جدی در بازسازی و بهروزرسانی زیرساختها، تقویت همکاریهای بینالمللی، و حل مشکلات اداری و بوروکراتیک است. اگر استان آذربایجان شرقی بتواند این چالشها را پشت سر بگذارد و از فرصتهای خود بهدرستی استفاده کند، قطعاً میتواند جایگاه ویژهای در ترانزیت بینالمللی ایران و منطقه پیدا کند.